Rabu, 27 Februari 2013

ALOKUSAUN SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OKAZIAUN ABERTURA KONFERÊNSIA INTERNASIONAL KONA-BA AJENDA DEZENVOLVIMENTU PÓS-2015



ALOKUSAUN
SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU
KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OKAZIAUN ABERTURA
KONFERÊNSIA INTERNASIONAL KONA-BA AJENDA
DEZENVOLVIMENTU PÓS-2015

Sua Exelênsia Sr. Anote Tong, Prezidente Repúblika Kiribati
Sua Exelênsia Sr. Darcy Lilo, Primeiru-Ministru Ilas Salomão
Sua Exelênsia Ministra Emília Pires, Membru Painel Altu Nível
Dr. Kuntoro Mangkusubroto, Enviadu Espesial S. Exa. Prezidente Repúblika Indonézia
nian
Dr. Oluremi Gabriel Sogunro, Assessor S. Exa. Prezidente Repúblika Libéria nian
Dr. David Hallam, hanesan reprezentasaun Gabinete Primeiru-Ministru Reinu Unidu
Gran-Bretaña ho Irlanda Norte nian
Ilustres Ministrus ‘g7+’ ho Nasoens Pasífiku no PALOP nian
Sua Exelênsia Dr. Noeleen Heyzer, Subsekretáriu-Jeral Nasoens Unidas ho Sekretáriu
Ezekutivu ESCAP nian
Distintus Deputadus no Membru Governu
Embaixadores
Reprezentantes husi Igreja, Sosiedade Siviil no Setor Privadu
Ilustres konvidadus

Señoras e Señores
Onra boot ida mai ha’u bele simu ita-boot sira hotu, lori Governu ho Povu Timor-Leste, nian naran, iha Konferênsia Internasional ida ne’e. Ha’u hakarak hato’o boas-vindas espesiais ba ami-nia 227 konvidadus internasionais ne’ebé mai husi mundu tomak atu partisipa iha konferênsia ne’e. Priviléjiu ida bele iha ami-nia leet, iha Timor-Leste, grupu ida ne’ebé distintu tebetebes husi líderes internasionais, peritus iha dezenvolvimentu, akadémikus ho reprezentantes husi sosiedade siviil ho setor privadu. Ha’u fiar katak ita partilla objetivus komuns, hanesan erradika ka halakon pobreza no
kontribui ba iha mundu. Ko’alia kona-ba paz, ha’u foin fila horisehik husi Koreia du-Sul, ne’ebé ha’u partisipa iha Simeira Mundial ida ho tema “Paz, Seguransa no Dezenvolvimentu Umano”. Ha’u iha entaun, iha Seul, oportunidade atu informa plenáriu katak ita sei sei hasoru-malu iha ne’e ohin atu diskuti kona-ba Ajenda Dezenvolvimentu Pós-2015.

Objetivus Dezenvolvimentu Miléniu nian, ne’ebé lansa iha tinan 2000, ajuda ita la’o tuir dalan ba dezenvolvimentu, maibé paízes balu – paízes barak ne’ebé kiak liu iha mundu – sei hela iha kotuk.
Tanba razaun ida ne’e maka ita presiza ko’alia entre ita iha loron rua ne’e laran. Ita tenke prepara an atu rona ko’alia kona-ba buat ne’ebé di’ak no ne’ebé aat, no mos kona-ba buat ne’ebé funsiona ona no ne’ebé provoka estagnasaun ka frakasu iha ita ida-ida nia país no iha família boot paízes menus dezenvolvidus (LDC). Iha altura ida ne’ebé besik dadaun ona ba 2015, seidauk iha paízes menus
dezenvolvidus ida mak konkretiza netik Objetivu Dezenvolvimentu Miléniu ida. Ita mai hotu iha ne’e atu aprende ho malu no atu tulun malu, hodi nune’e ita bele muda dalan iha ita ida-ida nia país no kona-ba relasionamentu ho komunidade. Ema liu 1,5 mil milloens mak moris iha nasoens frájeis no afetadus ho konflitus. Ne’e reprezenta kuaze 20 pursentu husi umanidade tomak. Buat ne’ebé ami aprende iha Timor-Leste, ho ami-nia experiênsia rasik, katak ita sei la alkansa dezenvolvimentu se la iha seguransa no la iha paz. Ami tenke pára ho funu-malu hodi aprende tau hamutuk ami-nia diferensas liuhusi dalan dame, molok ami haree didi’ak ba Objetivus Dezenvolvimentu Miléniu nian.
Tanba razaun ida ne’e mak ami fiar metin katak resposta ba frajilidade global hanesan dezafiu dezenvolvimentu nian ne’ebé urjente liuhotu iha ita-nia tempu ne’e. Ita hotu-hotu presiza hamutuk hodi muda mentalidades kona-ba polítikas dezenvolvimentu nian. Ita presiza hatene didi’ak razoens tansá mak sei iha ema moris-kiak barak hanesan ne’e iha mundu, maski ho esforus no ajuda husi paízes doadores ho organizasoens internasionais. Ita tenke explora mos tanbasá maka – iha mundu modernu no globalizadu ne’e – teorias ekonómikas dominantes tenke impoen ka obriga ba partes ne’ebé kiak no kbiitlaek liu, ou sira tenke absorve, ka simu tomak, maski teorias hirak ne’e halo sira térus boot no serve los de’it partes sira ne’ebé forte no kbiit boot sira-nia intereses. Maibé, ba dahuluk, ita iha obrigasaun atu haree ba ita-nia an rasik, ba errus hirak ne’ebé ita halo no buat hirak ne’ebé halo ita hakat fali ba kotuk iha ita-nia prosesus rasik. Só hanesan ne’e maka ita bele orienta ita-nia planus ba aban-bainrua liuhusi roteiru ka dalan ne’ebé realista ba ita-nia asoens prátikas.

Señoras no señores
Ho ODM ne’ebé besik atu to’o ona fin, komunidade mundial oras ne’e iha oportunidade atu estabelese prioridades foun ho mos vizaun foun ba tinan sira depoisde 2015. Ita hala’o knaar boot ne’e iha altura ne’ebé ho inserteza global. Ba aleinde konflitus ho frajilidade, mundu rejista ona dezigualdade ne’ebé boot liután. Ita haree rikeza global konsentra iha partes balun nia liman, enkuantu barak mak sei kontinua moris iha situasoens pobreza extrema ka kiak-rabat rai. Istória sei repete nafatin, ho pobreza – no konflitu – nasoens barak nian, ne’ebé benefisia fali nasoens poderozas sira. Nune’e partes ne’ebé kiak sei kontinua térus no dezempregu iha mundu tomak kontinua aumenta. Ho falta empregu mak sei mosu kriminalidade ho konflitus. Ita labele kontinua finji katak la iha relasaun entre dezigualdade ho konflitu. Tanba razaun ne’e maka Timor-Leste empeñadu iha grupu nasoens frájeis no afetadas ho konflitus ne’ebé hanaran ‘g7+’. Grupu 18 nasoens ne’e servisu ho forma solidária no ko’alia lian ida de’it ho objetivu atu hametin paz no hakbiit liután ita-nia Estadus. Maibé buat ne’ebé ita presiza agora maka maisde 18 paízes tenke servisu hamutuk; ita presiza komunidade internasional tomak konsentra hodi konkretiza metas ne’ebé ita hotu simu ona. Horisehik, ita-nai maun-alin sira husi illas Pasífiku hasoru-malu atu bele rona mos sira nia lian no, ohin, ita sei rona sira-nia mensajen. Sira ne’e hamutuk 13 no tau tan Nasoens 5 husi PALOP sira, ho parseirus dezenvolvimentu sira, ita iha total 48 Nasoens, ¼ husi Estadus Membrus Nasoens Unidas nian.

Señoras no señores,
Agora ita la’os de’it hateke ba futuru maibé oinsá buka hadi’a futuru. To’o ona oras atu ita diskuti kona-ba buat ne’ebé funsiona ona iha tempu uluk no buat ne’ebé ita tenke halo atu proteje ita-nia futuru komun. Hanesan Ita-Boot sira hotu hatene, Sekretáriu-Jeral ONU nian estabelese ona Painel
Altu Nível ida. Loron rua liubá ha’u partisipa iha serimónia tomada pose Prezidente Koreia Sul nian,
Sra. Park Geun-hye, no ha’u bele haree orgullu boot iha povu sul-koreanu sira-nia matan. Ami mos sente orgullu boot tanba iha timoroan feto ida iha Painel Altu Nível ONU nian. Ami tau fiar ba nia tanba ami hatene buat ne’ebé nia halo atu reforma ami-nia sistema, buat ne’ebé nia fó ona ba ‘g7+’ atu altera prátikas ne’ebé la di’ak iha ajuda ba dezenvolvimentu, no oinsá nia mos forte tebetebes iha prosesu konsolidasaun estatal.
Señoras no señores,
Rezultdus husi ita-nia debates iha Konferênsia ne’e sei hodi halo Relatóriu Painel Altu Nível ONU nian ba Sekretáriu-Jeral. Tanba ne’e, ha’u apela ba Ita-Boot sira hotu atu partisipa, atu partilla ita-boot sira-nia perspetivas no atu servisu hamutuk. Tanba razaun ida ne’e maka ajenda Konferênsia ne’e sei interativa tebetebes no inklui sesoens ho grupus ki’ik, atu permite partisipasaun hotu-hotu nian hodi nune’e bele rona hotu-hotu nia lian. Ita presiza hanoin katak dala barak ideias ne’ebé boot mai husi fatin ne’ebé ita la espera. Bele mai husi ema ne’ebé joven liu ou husi nasaun ne’ebé ki’ik liu. Maski ita sira ne’e mai husi fatin ne’ebé ita-nia lian ladún rona iha palku global, mundu mos presiza rona lian hirak ne’e atu nune’e ajenda ba dezenvolvimentu pós-2015 bele iha duni signifikadu. Tanba ne’e maka tema Konferênsia ne’e nian mak ‘Dezenvolvimentu ba Hotu-Hotu’. Nune’e, maski ita tenke sai prátikus iha ita-nia kontribuisoens ne’e la signifika katak ita labele sai ambisiozus. Ita labele haluha katak harii dame ho harii Estadu buat ne’ebé esensiais tebes atu lori estabelese aliserses ne’ebé metin hodi erradika pobreza no konkretiza ita nia objetivus ba dezenvolvimentu.

Exelênsias
Señoras no señores,
Obrigadu tanba Ita-Boot sira partisipa iha Konferênsia ne’e. Ha’u hakarak hato’o agradesimentu espesial ida ba ita-nia parseirus ne’ebé ho laran luan posibilita organizasaun eventu ne’e nian, hanesan Institutu Polítikas Públikas Pasífiku nian, Komisaun Ekonómika no Sosial Nasoens Unidas nian ba Ázia no Pasífiku, no AusAID ho g7+. Iha ne’e ita mesak maluk, mesak maun-alin. Ha’u iha esperansa katak ideias ne’ebé ita sei diskuti hamutuk no buat ne’ebé ita ko’alia sei serve hodi loke ita-nia neon ho laran atu bele hamutuk liután. Ho ODM ne’ebé besik atu to’o ona fin, komunidade mundial oras ne’e iha oportunidade atu estabelese prioridades foun ho mos vizaun foun ba tinan sira depoisde 2015. Ita hala’o knaar boot ne’e iha altura ne’ebé ho inserteza global. Ba aleinde konflitus ho frajilidade, mundu rejista ona dezigualdade ne’ebé boot liután. Ita haree rikeza global konsentra iha partes balun nia liman, enkuantu barak mak sei kontinua moris iha situasoens pobreza extrema ka kiak-rabat rai. Istória sei repete nafatin, ho pobreza – no konflitu – nasoens barak nian, ne’ebé
benefisia fali nasoens poderozas sira. Nune’e partes ne’ebé kiak sei kontinua térus no dezempregu iha mundu tomak kontinua aumenta. Ho falta empregu mak sei mosu kriminalidade ho konflitus.
Ita labele kontinua finji katak la iha relasaun entre dezigualdade ho konflitu. Tanba razaun ne’e maka Timor-Leste empeñadu iha grupu nasoens frájeis no afetadas ho konflitus ne’ebé hanaran ‘g7+’.
Grupu 18 nasoens ne’e servisu ho forma solidária no ko’alia lian ida de’it ho objetivu atu hametin paz no hakbiit liután ita-nia Estadus. Maibé buat ne’ebé ita presiza agora maka maisde 18 paízes tenke servisu hamutuk; ita presiza komunidade internasional tomak konsentra hodi konkretiza metas ne’ebé ita hotu simu ona. Horisehik, ita-nai maun-alin sira husi illas Pasífiku hasoru-malu atu bele rona mos sirania lian no, ohin, ita sei rona sira-nia mensajen. Sira ne’e hamutuk 13 no tau tan Nasoens 5 husi PALOP sira, ho parseirus dezenvolvimentu sira, ita iha total 48 Nasoens, ¼ husi Estadus Membrus Nasoens Unidas nian.

Señoras no señores,
Agora ita la’os de’it hateke ba futuru maibé oinsá buka hadi’a futuru. To’o ona oras atu ita diskuti kona-ba buat ne’ebé funsiona ona iha tempu uluk no buat ne’ebé ita tenke halo atu proteje ita-nia futuru komun. Hanesan Ita-Boot sira hotu hatene, Sekretáriu-Jeral ONU nian estabelese ona Painel
Altu Nível ida. Loron rua liubá ha’u partisipa iha serimónia tomada pose Prezidente Koreia Sul nian,
Sra. Park Geun-hye, no ha’u bele haree orgullu boot iha povu sul-koreanu sira-nia matan. Ami mos sente orgullu boot tanba iha timoroan feto ida iha Painel Altu Nível ONU nian. Ami tau fiar ba nia tanba ami hatene buat ne’ebé nia halo atu reforma ami-nia sistema, buat ne’ebé nia fó ona ba ‘g7+’ atu altera prátikas ne’ebé la di’ak iha ajuda ba
dezenvolvimentu, no oinsá nia mos forte tebetebes iha prosesu konsolidasaun estatal.
Señoras no señores,
Rezultdus husi ita-nia debates iha Konferênsia ne’e sei hodi halo Relatóriu Painel Altu Nível ONU nian ba Sekretáriu-Jeral. Tanba ne’e, ha’u apela ba Ita-Boot sira hotu atu partisipa, atu partilla ita-boot sira-nia perspetivas no atu servisu hamutuk. Tanba razaun ida ne’e maka ajenda Konferênsia ne’e sei interativa tebetebes no inklui sesoens ho grupus ki’ik, atu permite partisipasaun hotu-hotu nian hodi nune’e bele rona hotu-hotu nia lian. Ita presiza hanoin katak dala barak ideias ne’ebé boot mai husi fatin ne’ebé ita la espera. Bele mai husi ema ne’ebé joven liu ou husi nasaun ne’ebé ki’ik liu. Maski ita sira ne’e mai husi fatin ne’ebé ita-nia lian ladún rona iha palku global, mundu mos presiza rona lian hirak ne’e atu nune’e ajenda ba dezenvolvimentu pós-2015 bele iha duni signifikadu. Tanba ne’e maka tema Konferênsia ne’e nian mak ‘Dezenvolvimentu ba Hotu-Hotu’. Nune’e, maski ita tenke sai prátikus iha ita-nia kontribuisoens ne’e la signifika katak ita labele sai ambisiozus. Ita labele haluha katak harii dame ho harii Estadu buat ne’ebé esensiais tebes atu lori estabelese aliserses ne’ebé metin hodi erradika pobreza no konkretiza ita nia objetivus ba dezenvolvimentu.
Exelênsias Señoras no señores,
Obrigadu tanba Ita-Boot sira partisipa iha Konferênsia ne’e. Ha’u hakarak hato’o agradesimentu espesial ida ba ita-nia parseirus ne’ebé ho laran luan posibilita organizasaun eventu ne’e nian, hanesan Institutu Polítikas Públikas Pasífiku nian, Komisaun Ekonómika no Sosial Nasoens Unidas nian ba Ázia no Pasífiku, no AusAID ho g7+. Iha ne’e ita mesak maluk, mesak maun-alin. Ha’u iha esperansa katak ideias ne’ebé ita sei diskuti hamutuk no buat ne’ebé ita ko’alia sei serve hodi loke ita-nia neon ho laran atu bele hamutuk liután. Ha’u hakarak los hamutuk ho Ita-Boot sira iha loron rua ne’e laran. Ha’u fiar katak konferênsia ne’e sei sai importante no produtiva tebes no sei serve hodi tetu no hadi’a vizaun global pós-2015. Ha’u dezeja ba Ita-Boot sira hotu diskusaun ne’ebé partisipativa tebetebes!

27 Fevereiru 2013
Kay Rala Xanana Gusmão

Selasa, 26 Februari 2013

Australia committed to supporting programs SEPFOPE



Dili - Australian Government, through the Minister of Energy and Natural Resources and Tourism (MRNT), Martin Ferguson ready to support the government's policy to send workers to Australia. The Australian government was a meeting between Minister Martin Ferguson and Secretary of State For Political Education Training and Employment (SEPFOPE) Ilidio da Costa Ximenes, Friday (22/2) at Sepfope Office Kaicoli-Dili. The Australian Minister said that Australia has committed to continue to receive Timorese workers to go to work in the country based on the agreement that the government of both countries signed in December 2011. At the meeting, the Secretary of State Ilidio Ximenes said that Australia and East Timor have a good mutual cooperation and friendship strengthened even more by sending workers to the program of seasonal services in Australia.

The Secratario of State added that during this period the SEPFOPE had the support of Australia through AusAID for the IEP program and also to pragrama of TEABET benefiting youths and staff Also alert by seasonal service program, young people can learn and gain experiences in copanhias and Australian companies when they return to East Timor to implement what they learned, "said Secretary Ilidio

He added that East Timor has a number of very high unemployment in the nation, with a percentage of 50% of the wheel according to data from Labour Force Survey 2010. In this contest, the SEPFOPE act with the policy of his practical action to fight back to these problems. Ilídio commented that since the year 2008 to SEPFOPE has been struggling politically and making negotiations with the government of Australia to send Timorese workers going to work in that country and get the agreement of the Pacific Seasonal Workers Program.

Under this agreement, East Timor began sending 12 workers to go to work in Broome in the hospitality from March 2012. Ilídio promised that in 2013 the SEPFOPE hopes to send more than a hundred workers to work in Australia, because the processes are not equal to going to Australia with South Correa and He stressed further by saying that very recently an employer of Queensland, Australia also came to visit East Timor and met with workers and gave his expectation about the model and the skills he needed for employees who would be working on his fifth orange

This opportunity also favored the two motivations to future employers giving workers candidates totaling 302 people and also giving information about the way of life in the workplace in Australia appealing to take care discipline in the workplace.

7 TIPS SUKSES DARI RAJA SALOMO


1. ANDALKAN BERKAT TUHAN (Amsal 3: 5-6)
Sertakan Tuhan di dalam segenap pekerjaanmu karena banyak yang harus kita kerjakan tetapi tidak diajarkan di bangku sekolah dan banyak yang terjadi yang tidak pernah kita duga sebelumnya.

2. CARILAH PENGETAHUAN (Ams 19: 20)
Ilmu pengetahuan, cara bekerja yang benar & efisien perlu kita cari.Tanpa pengetahuan, kerajinanpun tidak baik; orang yang tergesa-gesa akan salah langkah. Jangan sungkan belajar dan meminta petunjuk jika tidak mengerti.

3. RAJIN & CEKATAN (Ams 10: 4)
Hanya orang rajin dan cekatan yang akan diingat oleh pimpinannya, terutama waktu menetapkan promosi jabatan & kenaikan gaji.

4. BERLAKU JUJUR & BENAR (Ams 16: 8)
Upah pekerjaan orang benar membawa kepada kehidupan, penghasilan orang fasik membawa kepada dosa

5. JAGA PEMBICARAAN (Ams 10: 19)
Mengerjakan tugas-tugas adalah suatu pekerjaan yang berat, jangan ditambahi lagi dengan masalah lain karena mulut kita yang bocor. Siapa yang memelihara mulut dan lidahnya, memelihara diri daripada kesukaran.

6. SABAR & TENANG (Ams 16: 32)
Hati yang sabar dan tenang menyegarkan tubuh, tetapi iri hati membusukkan tulang.

7. JANGAN INGIN CEPAT KAYA (Ams 13:11)
Menjadi kaya adalah impian kebanyakan orang dan sah-sah saja. Yang harus diperhatikan adalah: Menjadi kaya, bukanlah tujuan utama di dalam hidup ini, Ingin cepat kaya seringkali menjebak orang-orang ke dalam perbuatan yang berdosa; Menikmati hidup lebih penting dari menjadi kaya tetapi mempunyai banyak masalah.


Programa Servizo Sazonal ba Timor oan iha Australia



Timor-Leste iha ninian numero desemprego nebe a’as iha rai-laran nebé atingi besik 50% haktuir dados SEFOPE nian iha 2010 (Labour Force Survey 2010). Maneira ida atu hamenos desemprego maak hasa’e capasidade ka abilidade (skills) ba Timor oan sira atu bele responde ba egizensia Mercado doTrabalho nian. Maibe, haktuir realidadekatak oportunidade atu service iha rai laran mos menos & industria maioria maak iha area construcção deit. Ho nune’e, governo Timor-Leste liu hosi SEPFOPE (Secretária do Estado da Política de Formação Profissional & Emprego) iha politíca acção concretaatu responde ba problemas hirak nee.
Dezde 2008, SEPFOPE hahu luta makas hodi halao negosiasaun ho governo Australia no hodi haruka trabalhadores ba Australia no finalmente iha dia 1 de Dezembro de 2011, Australia ho Timor-Leste hahu hari’I acordo atu tama ba iha processo nee.
Programa nee hanaran ‘Pacific Seasoanl Workers Program’ (Programa Serviço SazonalbaIlhasPacificos), nebe laos Timor-Leste maibe involve mos ho Países hosi Ilhas Pacificos hanesan Vanuatu, Tonga, Samoa e etc. Areas nebe maak trabalahadores sei ba service maak iha area Hospitalidade, Horticultura, Aquacultura, Kabas&Tohu.
Husi acordo iha dia 1 de Dezembro 2013, Timor-Leste hahu haruka ninian trabalhadores iha dia 1 de Março de 2012 hamutuk 12 iha area Hoospitalidade ba iha Broome, Australia occidental. Iha tinan 2013, SEPFOPE ho esperançasei haruka tan 100 resin ba Australia, tamba processo nebe service ba Australia no Korea do Sul la hanesan. Ba processo Korea do Sul, governo neba maak foo apoio makas hodi convida empresarios (patrão) sira hodi participa no convida trabalhadores Timor Oan nian atu ba service iha neba. Maibe ba processo service iha Australia, Adido de Trablo Timor oan iha Australia (Sr Isménio Martins da Silva) maak tenki halao rasik ‘lobby’ no convida & convenes empregador sira (patrão) sira hodi participa no recruta ita ninian trabalhadores sira.
Ho nunee duni maak, ohin Quarta, 20 de Fevreiro de 2013, empregador nain 2 Mr Allen ho Mrs Susan Jenkin husi Queensland nebe maak iha industria Sabraca (CITRUS) nebe mai vizita Timor-Leste hodi hasoru rasik trabalhadores sira atu fahe sira ninia nexpectativa konaba ‘standard’ kaskills saida maak sira preciza ba iha sira ninian natar ihaSabraca nee.
Foti oportunidade nee mos, sira sei foo motivasaun ba ita ninian candidates trabalahdores hamutuk 302 hodi foo mos informasaun katak maneira atu moris no service ambiente iha Australia tuir regras no disciplina iha service fatin iha Australia, no’mos apoio nebe maak patrão sira foo wainhira trabalhador ida to’o iha neba.
Actividade nee sai hanesan prioridade ba SEPFOPE, nebé politíca no vizaun hosi S.E. Ilidio da Costa Ximenes hanesan Secretário do Estado nebe foo ona orientasaun ba iha Direcção Nacional ba Emprego-SEPFOPE liu hosi Departemento ba Servico Rai Liur nebé toma conta batrabalhador sira iha Korea do Sul no’mos iha Australia.
Oportunidade seluk, wainhira remata tiha dialogo entre empregador/patrão Susan Jenkin ho trabalahdores sira, iha lokraik,sei halaomos entrevista ba iha trabalhador nain 10 hodi sei arranca ba iha Australia hodi ba service to’o fulan 6.

Informasaun completosei hato’o iha Website SEPFOPE nian no’mos sei hato’o la kleur tan iha Website Adido de Trabalahdo hosi SEPFOPE nian ba Australia

Senin, 25 Februari 2013

Centro de Emprego e Orientação Profissional










knar husi Centro de Emprego e Orientação Profissional

• Fahe informasaun Mercado trabalho
• Orientasaun PROFISSIONAL
• Formação PROFISSIONAL
• Formação iha Servisu fatin
• Kolokasaun servisu
• Treinamento gestao e negosiu
• Promoção auto Emprego
• Emprego ba grupo especial sira

Kamis, 21 Februari 2013

O meu Chefe S.E. Ilidio Ximenes da Costa









Programa emprego rural ( $ 3.00) SEPFOPE


















SEPFOPE liu husi Programa emprego rural ( $ 3.00) halo (21-02-2013) hamutuk ho komunidade husi Suco Komoro hamos baleta koak iha areoportu Internasional Nicolão Lobato Dili. objectivo husi hamos foer iha balete koak tamba wainhira udan bo’ot bele fo impakto ba areoportu Internasional Nicolão Lobato. aktividade neé partisipa mos husi Secretario Estado SEPFOPE Ilidio Ximenes da Costa

Rabu, 20 Februari 2013

Ordem Servisu Urgente husi PM ba SEDA e SEPFOPE



Secretario Estado Descentralização Administrativa Tomas Cabral ho Secretario Estado Ilidio Ximenes da costa hamutuk ho engenheiro husi SEPFOPE iha loron 20-02-2013 halo survey hamutuk iha areaporto Internasional Komoro no Be’e Dois Lahane ho objectivo atu hamos beé dalan iha aeroportos Internasional no mos rai monu iha Suco Lahane ( Beé Dois) e resultado husi survei ne’e aban dader SEPFOPE liu husi program Emprego Rural sei hatun ema hamutuk 200 pessoal para bele hamos beé dalan iha area portu e hetan mos ajuda husi Administrador Distrito Dili.















Encontro Secretario Estado SEPFOPE ho Empregario Australia



Timor-Leste iha ninian numero desemprego nebe a’as iha rai-laran nebé atingi besik 50% haktuir dados SEFOPE nian iha 2010 (Labour Force Survey 2010).
Maneira ida atu hamenos desemprego maak hasa’e capasidade ka abilidade (skills) ba Timor oan sira atu bele responde ba egizensia Mercado doTrabalho nian. Maibe, haktuir realidadekatak oportunidade atu service iha rai laran mos menos & industria maioria maak iha area construcção deit. Ho nune’e, governo Timor-Leste liu hosi SEPFOPE (Secretária do Estado da Política de Formação Profissional & Emprego) iha politíca acção concretaatu responde ba problemas hirak nee.
Dezde 2008, SEPFOPE hahu luta makas hodi halao negosiasaun ho governo Australia no hodi haruka trabalhadores ba Australia no finalmente iha dia 1 de Dezembro de 2011, Australia ho Timor-Leste hahu hari’I acordo atu tama ba iha processo nee.
Programa nee hanaran ‘Pacific Seasoanl Workers Program’ (ProgramaServiçoSazonalbaIlhasPacificos), nebe laos Timor-Leste maibe involve mos ho Países hosi Ilhas Pacificos hanesan Vanuatu, Tonga, Samoa e etc. Areas nebe maak trabalahadores sei ba service maak iha area Hospitalidade, Horticultura, Aquacultura, Kabas&Tohu.
Husi acordo iha dia 1 de Dezembro 2013, Timor-Leste hahu haruka ninian trabalhadores iha dia 1 de Março de 2012 hamutuk 12 iha area Hoospitalidade ba iha Broome, Australia occidental. Iha tinan 2013, SEPFOPE ho esperançasei haruka tan 100 resin ba Australia, tamba processo nebe service ba Australia no Korea do Sul la hanesan. Ba processo Korea do Sul, governo neba maak foo apoio makas hodi convida empresarios (patrão) sira hodi participa no convida trabalhadores Timor Oan nian atu ba service iha neba. Maibe ba processo service iha Australia, Adido de Trablo Timor oan iha Australia (Sr Isménio Martins da Silva) maak tenki halao rasik ‘lobby’ no convida & convenes empregador sira (patrão) sira hodi participa no recruta ita ninian trabalhadores sira.
Ho nunee duni maak, ohin Quarta, 20 de Fevreiro de 2013, empregador nain 2 Mr Allen ho Mrs Susan Jenkin husi Queensland nebe maak iha industria Sabraca (CITRUS) nebe mai vizita Timor-Leste hodi hasoru rasik trabalhadores sira atu fahe sira ninia nexpectativa konaba ‘standard’ kaskills saida maak sira preciza ba iha sira ninian natar ihaSabraca nee.
Foti oportunidade nee mos, sira sei foo motivasaun ba ita ninian candidates trabalahdores hamutuk 309 hodi foo mos informasaun katak maneira atu moris no service ambiente iha Australia tuir regras no disciplina iha service fatin iha Australia, no’mos apoio nebe maak patrão sira foo wainhira trabalhador ida to’o iha neba.
Actividade nee sai hanesan prioridade ba SEPFOPE, nebé politíca no vizaun hosi S.E. Ilidio da Costa Ximenes hanesan Secretário do Estado nebe foo ona orientasaun ba iha Direcção Nacional ba Emprego-SEPFOPE liu hosi Departemento ba Servico Rai Liur nebé toma conta batrabalhador sira iha Korea do Sul no’mos iha Australia.
Oportunidade seluk, wainhira remata tiha dialogo entre empregador/patrão Susan Jenkin ho trabalahdores sira, iha lokraik,sei halaomos entrevista ba iha trabalhador nain 10 hodi sei arranca ba iha Australia hodi ba service to’o fulan 6.

Informasaun completosei hato’o iha Website SEPFOPE nian no’mos sei hato’o la kleur tan iha Website Adido de Trabalahdo hosi SEPFOPE nian ba Australia.

Senin, 18 Februari 2013

Governu Japaun Fornese Fundu Asistensia ba Projetu Treinamentu Auto-Mekaníku iha Distritu Díli



Iha loron 18 Fevereiru 2013, Governu Japaun hamutuk ho Intitute of Technology (DIT) hala’o seremónia asinatura iha Díli ho ONG Japanese nian Fundu Kontratu ba “Projetu ba Treinamentu Auto-Mekaníku iha Timor-Leste Fase III”, implementa husi Japan Demining and Reconstruction Agency Centre (JDRAC). Governu Japaun fornese kuaze US$360,000 (Rihun atus tolu resin rihun ne’en nulu Dolar Amerikanu) ba Japan Demining and Reconstruction Agency Centre (JDRAC) liu husi Fundu Asistensia ba Projetu ONG Japonés nian ne’ebé programa asistensia finanseiru ida atu suporta ba ONG Japanes nian ne’ebé atu atinji nesesidade basíco oin-oin ba povu iha Timor-Leste. Projetu ne’e susesu. “Projetu ba Treinamentu Auto-Mekaníku iha Timor- Leste” (2011) no “Projetu ba Treinamentu Auto-Mekaníku iha Timor-Leste Fase II” (2012). Liu husi projetu hirak ne’e, JDRAC fó ona koniesementu tekníku no matenek ba partisipante treinu sira konaba oinsá halo manutensaun kareta iha kondisaun ne’ebé diak, ne’ebé kontribui ona ba prevensaun aksidente trafíku no oportunidade habelar servisu ba partisipante treinu ne’ebé kompleta ona kursu iha JDRAC. Planu projetu ne’e atu fornese treinamentu manutensaun kareta ba estudante 25 (rua nulu resin lima) inklui ema sivil 15 (sanulu resin lima). Liu husi treinamentu ne’e, sira sei hetan koniesementu no matenek barak, kualidade hanesan lisensa Auto-Mekaníku iha Japaun. Atu garante susteinabilidade projetu ne’e, Japan Demining and Reconstruction Agency Centre JDRAC sei koopera ho SEPFOPE liu husi Institute Dezenvolvimentu Mao de Obra INDIMO para bele stabelese sistema kualifikasaun lisensa auto-mekaníku iha Timor-Leste. S.E Sr. Yoshitaka Hanada, Ambaixadór Japaun ba Timor-Leste haforsa tan, “Hau kontenti tebes atu koopera ho Japan Demining and Reconstruction Agency Centre (JDRAC) ne’ebé servisu maka’as tebes atu hasae kapasidade relasaun ho Auto-Mekaníku kareta ba ema Timor-Leste no suporta diak liu tan manutensaun kareta iha sidade Díli ba tempu naruk”.
Fundu Kontratu ne’e asina entre Ambaixadór Hanada no Sr. Hirasaki, Presidenti husi ho Japan Demining and Reconstruction Agency Centre (JDRAC).



Kamis, 14 Februari 2013

Lei Trabalho

Lei Trabalho Seksaun IV Seguranca, Ijene no Saude iha Trabalho





Secretario Estado SEPFOPE Ilidio Ximenes da Costa hamutuk ho Director Geral,
Director Inspeksaun Trabalho, Director Nasional Relasaun trabalho
iha loron 14-02-2013, halo distribusaun ekipamento servisu ba trabalhdores iha Timor Plaza no Farol,
distribusaun ekimaneto servisu neé basea ba lei do trabalho seksaun IV konaba Seguranca, ijiene no Saude
iha trabalho ho artigo 34 nebe kolia konaba prinsipiu geral,artigo 35 kolia konaba Obrigasaun geral husi
empregador no artigo 36 kolia konaba obrigasaun geral husi trabalhdor.
sasan sira nebe mak fahe husi SEPFOPE hanesan kapasete, luvas servisu,
jaketa servisu, sepatu servisu no box aimoruk.

Selasa, 12 Februari 2013

Sermonia Despidida Trabalhodores Timor Ba korea do Sul e Australia



Secretario de Estado Para Politica da Formacao Professional e Emprego liu husi Diresaun Nasional
Emprego iha loron 12-02-2013 halo sermonia despidia hamutuk ho trabalhadores timor ona sira nebe atu
ba servisu iha Australia no Korea do Sul. iha Sermonia despidada neé hetan mos partisipasaun husi
1. Secretario Estado Industria Filipus Nino Perira
2. Secretario Estado Promosaun Igualidade Idelta Rodriques
3. Secreatario Estado Peskas Rafael Goncalves
4. Embaxador Australia Miles Armitage
5. Embaxador Korea do Sul Oh Kyang
6. representante husi Ministerio Turismo
7. Secretaria Estado Apoio Setor Privado

numero Trabalhdore atu ba servisu iha Australia hamutuk Nain 10 servisu iha area Hospitalidade no
agricultura e trabalhodores ba Korea do Sul Hamutuk nain 5 servisu iha area Pescas Mane nain 2
fabrika mane nian 2 no agricultura mane nain 1

Minggu, 10 Februari 2013

Apreciação Inicial da PPL no 2/III (Ia )- Orçamento Geral do Estado para 2013. Discussão sobre o relatário de Execução do Orçamento Geral do Estado de 2012



Uluk nanain, husi SEPFOPE nian parte hakarak hato’o agradecimentu ba membro sira husi Comissão D, ne’be sei hala’o apresiasaun hamutuk ho SEPFOPE kona ba diskusaun relatoriu exekusaun orsamentu iha tinan 2012.
Fila hikas fali ba encontro ne’be hala’o iha loron 15 Janeiru ho Comissão E, ho orsamentu geral ne’be SEPFOPE hetan alokadu ba tinan 2012 konsege fo’o benefisiu ba timoroan barak, atu iha rai laran no mos iha rai liur. Wainhira ita kulia kona ba rai laran, SEPFOPE ba tinan 2012 hetan orsamentu geral ho total USD $ 22.280.00,00 ne’be divididu ba lima (5), mak hanesan:

- Salários e Vencimentos: USD $ 986.000,00
- Bens e Serviços: USD $ 1.578.058,00
- Capital Menor: USD $ 151.225,00
- Transferências Públicas: USD $ 19.539.947,00
- Despesas Contigências: USD $ 25.000,00
- Non Tax Revenue – IGT: USD $ 19.665,00


Husi montante total orsamentu ne’e, SEPFOPE konsege exekuta osan ne’e ho diak no’o korektu ne’be bele hare tuir mai hanesan:
Salário e Vencimentos
Total ne’be aloka: USD $ 986.000,00
Total ne’be aprovadu ba exekuta: USD $ 838.716,16
Ho total persentagen: 85.06%

Bens e Serviços
Total ne’be aloka: USD $ 1.578.058,00
Total ne’be aprovadu ba exekuta: USD $ 1.566.956,74
Ho total persentagen: 99.30%

Capital Menor
Total ne’be aloka: USD $ 151.225,00
Total ne’be aprovadu ba exekuta: USD $ 99.232,20
Ho total persentagen: 65.62%

Transferências Públicas
Total ne’be aloka: USD $ 19.539.947,00
Total ne’be aprovadu ba exekuta: USD $ 19.518.677,02
Ho total persentagen: 99.89%


Despesas Contingências
Total ne’be aloka: USD $ 25.000,00
Total ne’be aprovadu ba exekuta: USD $ 25.000,00
Ho total persentagen: 100%

Non Tax Revenue-IGT
Total ne’be hetan husi sansaun/koima ba kompanhia sira ne’be la kumpre Lei. No husi IGT, nudar Inspecção Geral do Trabalho, hala’o inspesaun durante servisu ba kompanhia sira iha 2012 hetan montante total mak hanesan USD $ - 19.665,00.
Iha ne’e komparese nudar saldu negativu, tamba montante ne’e la uza ba despesa seluk sira maibe fila fali ba kofre estadu nian.
Husi orsamentu ba Direcção Nacional de Emprego iha SEPFOPE, ho montante total USD $ 20.092.672,00 nebe exekuta ona 99.66% konsege hetan benefisiariu ho total ema 49.439 (Feto= 13.843 no Mane= 35.580). Ida ne’e hatudu katak SEPFOPE ho responsabilidade ne’be iha konsege fo’o benefisiu ba populasaun rural barak ne’be hetan asesu ba dolar amerikanu, wainhira ita hotu hatene katak iha area remoto, populasaun kusta tebes atu hetan USD $ 1.00.

Tuir mai, liu husi FDCH, Fundo de Desenvolvimento de Capital Humano, SEPFOPE hetan montante total hanesan USD $ 1.950.000,00, ne’be iha fundo ida ne’e fokaliza liu ba Formasaun Profisional atu nune ita bele kapasita ita nian joven timoroan sira ho kualidade ne’be diak no adekuadu ba industria.
FDCH ne’be hetan iha 2012 ba Formasaun Profisional fahe ba iha parte 2 mak hanesan tuir mai:
- Haforsa Sentru Formasaun ho total USD $ 1.000.000,00
- Experiensia servisu iha industria no Formasaun iha Rai liur ho total USD $ 950.000,00.

Husi montante total USD $ 1.950.000,00 konsege exekuta kuase hotu:
Haforsa Sentru Formasaun
Total ne’be aloka: USD $ 1.000.000,00
Total ne’be aprovadu ba exekuta: USD $ 923.498,83
Experiensia servisu iha industria no Formasaun iha Rai liur
Total ne’be aloka: USD $ 950.000,00
Total ne’be aprovadu ba exekuta: USD $ 950.000,00

Wainhira sei sura hamutuk total orsamentu ne’e, hetan benefisiaru sira ho total numeru 5.684 (Feto= 3.015 no Mane= 2.668). Ida ne’e hatudu katak ho montante orsamentu ne’be exekuta ona iha tinan 2012, bele fo’o benefisiu barak no diak ba jovem timoroan sira ne’be tuir formasaun atu Rai laran ka Rai liur, no mos fo’o benefisiu ba sira ne’be hetan estagiu.

Díli, 18 de Janeiro de 2013.



Secretário de Estado

Ilidio Ximenes da Costa

Apreciação inicial da PPL no 2/III(1a) – Orçamento Geral do Estado para 2013 (Infra-Estruturas, Transportes e Comunicações)

Iha Programa do V Governo Constitucional, 2012-2017- hatudu katak iha kompromisu seriu ho Formasaun Profisional atu nune bele kapasita ita nian Jovem timoroan sira ho kualifikasaun ne’be valorizadu iha merkadu trabalhu atu
nune bele fasilita sira nian asesu ba empregu ne’be iha. Ita hotu hatene katak industria iha Timor-Leste ne’e ki’ik tebes, tan ida ne’e, ita mos iha empresa internasional sira ne’be mai investe iha Rai Doben ida ne’e, atu bele tulun mos ba desenvolvimentu Nasaun nian liu husi kriasaun kampu trabalhu ne’be disponibiliza ba Povu Timor-Leste. Atu harmoniza relasaun internasional ho ita nian trabalhador sira, iha tinan 2012 SEPFOPE ho kordenasaun ho sindikatu sira no representante empregador sira, atu hato’o ba sidadaun Timor-Leste, regime juridiku foun ne’be aplika ba relasaun individual no relasaun koletiva ba servisu nian. Divulgasaun ba Lei do Trabalho foun ne’e, iha lian oin 4: Tetum, Portugues, Ingles no Bahasa Indonesia, ho objetivu atu hakbesik ita nia sidadaun Timor-Leste ba Justisa, fo’o mos conhesimentu kona ba sira nian direitu no dever atu nune bele kontribui mos ba procesu desenvolvimentu ba sociedade Timor-Leste no ba Konstrusaun Demokrasia nian. Apresiasaun ba OGE Fila hikas ba knar SEPFOPE nian ba tinan 2013, sei la lao do’ok husi buat ne’be mak SEPFOPE realiza ona tinan kotuk 2012, tamba SEPFOPE sei usa nian knar atu hatutan buat sira ne’be realiza ona iha pasadu no sei tulun nafatin kampu ba Formasaun Profisional nian, no mos sei tulun nafatin ba ideia geral kriasaun empregu ba ita nia povo Timor-Leste. Orsamentu ne’be aprova mai SEPFOPE nian aktividade ba tinan 2013, ho montante total USD $ 10.500.000,00., SEPFOPE sei usa politika nebe kriativu wainhira ita kulia kona ba kriasaun empregu. Iha SEPFOPE nian plano, liu husi Direcção Nacional de Emprego, iha Departamentu hanesan: Dep. Auto Emprego no Dep. Emprego Temporário no Dep. Emprego Exterior, sei kontinua mos ho projeitu PER (Projecto de Emprego Rural) ne’be sei kria empregu ba populasaun remoto atu bele hetan kualidade moris ne’be dignu. Kalkulasaun anual tinan kotuk nian, ho total Orsamentu USD $ 20.697.000,00. ba Projecto Emprego Rural 2012, hetan total benefisiariu 49.439 (Feto = 13.843 no mane= 35.580). Tipo projeitu sira mak hanesan: Manutensaun Estrada Rural, Reabilitasaun Estrada Rural, Loke Estrada Foun, Implementasaun Aspal Ec Core 21. Total Projeitu no Distansia: Manutensaun Estrada Rural: 75 projeitu (13 distrito), Reabilitasaun Estrada Rural: 79 projeitu (13 distrito), Loke Estrada Foun: 66 projeitu (13 distrito), Implementasaun aspal Eco Cure 21: 8 projeitu ho distansia 43km (Liquisa, Maliana, Manatuto, Covalima, no Viqueque). Ba tinan ida ne’e sei iha especial atensaun mos ba kriatividade hodi loke kampu trabalhu, atu nune bele fo’o empregu ba ita nian povo nebe moris iha area remoto, nebe mos iha dificuldade ekonomiku atu hala’o sira nian aktividade kotidianu no atu sustenta sira nian necesidade basiku ba moris. Liu husi SEPFOPE nian politika sei kontinua ho PER, Auto-Emprego atu bele fo insentivu, husi Governo, ba ita nian Povo Timor-Leste ne’be hakarak loke sira nian negosiu ki’ik no hetan ajuda financial husi Governo, atu nune sira bele mos fo’o servisu ba maluk timoroan seluk. Baseia ba inisiativa ida ne’e, orsamentu ne’be aloka ho total USD $ 150.000,00 la kobre numero benefisiariu ne’be mak atu atinge, tan ida ne’e SEPFOPE mosu ho hanoin atu hametin liu tan relasaun interministerial ba area ne’be relevante atu nu’ne hamutuk bele hanoin solusaun nudar kria kampu servisu ba timoroan. No mos, SEPFOPE sei loke dalan nafatin ba maluk jovem timoroan ne’be interesadu tebes atu ba servisu iha Rai liur, hanesan Korea do Sul no Australia. Agora dadauk ita iha trabalhador iha Korea do Sul ho total 1.114 iha area hanesan: Pescas total 594, Fabrica total 398, Agricultura total 122. Iha Australia agora dadauk, ita iha trabalhador total 12 ema. Ho orsamentu ne’be iha ba tinan 2013, husi SEPFOPE nia parte sei hala’o aktividade hirak ne’e ho responsabilidade, atu nune bele hamenus numeru desempregu, no mos, sei kria hamutuk ho ministeriu relevante kampu servisu ba timoroan. La haluha mos, atu reforsa liu tan knar ne’be SEPFOPE hetan, atu habelar liu tan kompromisu ne’be V Governo iha ho Formasaun Profisional, ne’be ezekuta liu husi Secretaria do Estado para a Política da Formação Profissional e Emprego, ne’be garante ba 2013 nian laran atu fo’o formasaun profisional ba, aproximadamente, total ema nain 2.500 iha area formasaun oin-oin ne’be koresponde ba nesecidade industria nian. Nudar Secretaria de Estado para a Política da Formação Profissional e Emprego ou SEPFOPE responsavel ba Formasaun Profisional iha Timor-Leste, ne’be hari’i ona INDMO, Instituto Nacional do Desenvolvimento de Mão-de-Obra, hodi garante kualidade iha formasaun profisional. Ho tempo ne’be iha ohin loron, SEPFOPE hakarak hato’o mos apresiasaun, kona ba zero/nulo orsamentu ne’be tatoli iha FDCH, kodigu 810, Experiência Serviço Industria Interior, ne’be la iha atu hala’o kompromisu kona ba Programa Nacional de Estágios, ne’be mensiona iha Programa V Governo Constitucional ho objetivu, hodi haklean liu tan graduadu sira nia konhesimentu no experiensia teoriku ka pratiku. No mos, ho estagiu, bele permite sira atu hahu introdusaun ba formasaun pratiku iha industria Timor-Leste, no wainhira hala’o estagiu sira bele mos iha ona konhesimentu aprofundadu kona ba industria nian hakarak lolos. Estagiu ne’e importante tebes atu fo’o tempo ba ita nian graduadu sira hodi hakbesik a’an ba industria no atu hetan experiensia ne’be diak ho kualidade atu nune wainhira sira remata estagiu, automatikamente, empresa ne’be fo’o vaga ba estagiu bele kaer sira nafatin iha servisu ne’e, sai nudar trabalhador ona, se lae, bele mos iha empresa seluk ne’be iha interese atu hili ema ba area relevante industria nian. Ideia principal estagiu ne’e, atu kapasita liu tan ita nian jovem timoroan sira wainhira remata formasaun, atu aumenta liu tan sira nia konhesimentu pratiku no teknologiku ne’be industria nacional husu. No mos, ho procesu ida ne’e, husi Governo bele hamenus mos keixa sira ne’be dala barak mai husi empregador/empresariu sira kona ba kualidade no disciplina servisu ne’be jovem timoroan tenki aumenta ba futuru servisu ne’be diak, responsavel no harmoniozu entre trabalhador ho empregador. No mos, ho ideia ida ne’e hanesan dalan ida atu hamenus trabalhador estrageiru iha Timor-Leste, se karik, ita nia trabalhador nasional mos kapasitadu ona no ho kualidade atu bele prense vaga servisu ne’be iha rai laran. SEPFOPE hakarak mos hato’o apresiasaun kona ba fundo Apoio ao Centro de Formação, ne’be la kobre atu suporta sentru formasaun hira mak registadu no akreditadu ona iha teritoriu Timor-Leste, no mos, sidauk totaliza tan ho sentru formasaun balu ne’be registadu deit, sira mos preve fundo husi SEPFOPE atu sustenta sira nian aktividade iha sentru formasaun ba tinan 2013. Iha mos sentru formasaun ne’be sidauk registadu maibe hein mos apoio finanseiru husi Governo. Total sentru formasaun registadu no akreditadu agora dadauk mak hanesan 17, no sentru formasaun ne’be registadu mak total 27 ne’be hein mos apoio finanseiru husi Governo liu husi SEPFOPE. Iha tinan kotuk 2012, SEPFOPE liu husi Direcção Nacional de Formação Profissional (DNAFOP), fo’o apoio finanseiru ba sentru sira ho total 47 sentru formasaun iha Timor-Leste. Tan ida ne’e, husi programa Apoio ao Centro de Formação iha tinan kotuk 2012, total benefisiariu hamutuk 3.625 : Feto – 1.868 no Mane - 1.765. Atu hala’o aktividade hirak ne’e ho diak, atu liga ba Formasaun Profisional ka Empregu nian, SEPFOPE mos iha Diresaun Nasional ida kona ba Inspecção do Trabalho, ne’be tau matan ba kondisaun servisu trabalhador timoroan nian iha industria lokal, atu nune bele garante katak sira hetan trabalho ne’be dignu hanesan mos ho sira nian kondisaun servisu fatin. Iha diresaun ida ne’e, knar ida mos mak hanesan tau matan ba trabalhador estrangeiru sira ne’be mai servisu iha Timor-Leste, liu-liu hare ba sira nian visto trabalho atu nune obriga sira mos atu kumpre lei ne’be iha no vigora dadauk ona iha teritorio Timor-Leste. Iha mos inisiativa husi SEPFOPE atu prevene trabalho infantil liu husi kriasaun Lei ba Kombate Trabalho Infantil. Konklusaun Nudar agente implementador ba programa Formasaun Profisional no kriasaun empregu ba Povo Timor-Leste, SEPFOPE, Secretaria do Estado para a Política da Formação Profissional e Emprego, hakarak hatudu ba Povo Timor-Leste kompromisu ne’be iha, atu nune hamutuk ho plano anual existente no aprovadu ona husi Parlamento Nacional, sei konsentra tinan 2013 ba Formasaun Profisional, no mos, sei hamosu nafatin ideia ne’be foun no kriativu atu kria kampu trabalhu iha Rai Doben ne’e, nune ho objetivu ida ne’e, sei atende mos ba necesidade industria nian hanesan fo’o formasaun ba participante timoroan ho kualidade no efikasia atu bele hetan sustentabilidade moris ne’be dignu iha futuru. Atu konklui discurso ida ne’e, uluk nanain hodi SEPFOPE nian naran, la hahula hakarak hato’o obrigado wain ba tempo ne’be disponibiliza ba loron ohin iha sesaun Apreciação do OGE para 2013. SEPFOPE hein katak, ho apresiasaun ne’be hato’o, bele hetan konsiderasaun no atensaun husi Parlamento Nacional, atu tetu aktividade sira, no inisiativa ne’be SEPFOPE iha, ho Orsamentu ne’be disponibiliza dadauk ona ba tinan 2013. Ba dala ikus, hakarak reforsa tan agradesimentu profundu ba tempu ohin, iha loron 15 Janeiru 2013.

Kamis, 07 Februari 2013

TKI, di Antara Devisa dan Peningkatan Kualitas PEMERINTAH secara bertahap akan menggeser posisi Tenaga Kerja Indonesia (TKI) sektor domestik di Singapura menjadi TKI formal dengan berbasis pada empat jabatan kerja. Menurut Menakertrans Muhaimin Iskandar di Jakarta, Minggu (13/1) empat jabatan kerja itu terdiri pengurus rumahtangga, tukang masak, pengasuh bayi/anak, dan perawat jompo. Konsekwensinya seluruh pekerja yang bakal bekerja di Singapura dibekali keterampilan kerja dan kemampuan bahasa yang baik. Langkah ini juga sebagai persiapan awal penerapn roadmap zero domestic worker pada 2017. Penerapan itu sebagai upaya pembenahan penempatan dan perlindungan TKI serta perbaikan kualitas kompetensi kerja masyarakat Indonesia yang hendak bekerja di luar negeri (LN). Kebijakan diambil pemerintah terhadap TKI di Singapura itu dinilai sangat baik dan membuat posisi tawar pekerja lebih bagus. Selain menjadikan TKI yang hendak bekerja terpesialisasi, juga lebih terjamin baik dari sisi keterikatan kontrak kerja, termasuk soal hak dan kewajiban yang jelas. Lebih penting lagi masalah kejelasan standar gaji, hari libur, jabatan kerja, uraian tugas dan jam kerja serta tanggungjawab dan risiko bekerja yang tidak membahayakan. Selain itu terhadap TKI sendiri harus menguasai minimal bahasa Inggris/mandarin sehingga komunikasi dengan majikan lebih gampang. Letak negara Singapura yang sangat dekat dengan Indonesia, dinilai sangat menguntungkan bagi TKI. Selain sesama satu rumpun dalam ASEAN diharapkan melalui kedekatan itu akan semakin memudahkan bagi pemerintah untuk menjalin akses lebih baik lagi dengan badan-badan yang mengurusi soal tenaga kerja di Singapura. Diharapkan juga melalui sistem yang lebih baik itu bisa diterapkan dalam hubungan kerja di negara lain, di antaranya seperti dengan Malaysia yang selama ini dianggap selalu bermasalah. Meski masih banyak perbedaan termasuk jumlah TKI yang bekerja di Malaysia lebih banyak, namun dari sisi sistem mungkin bisa diterapkan. Dengan makin baiknya sistem digunakan, sehingga sebagaimana harapan kita semua kebijakan roadmap zero domestic worker pada 2017 bisa dicapai. Langkah diambil pemerintah untuk mengatur TKI lebih baik lagi itu sangat penting. Apalagi mengingat peningkatan jumlah pekerja migran untuk bekerja di luar negeri dari tahun ke tahun meningkat signifikan. Hal itu juga merupakan salah satu indikator dari globalisasi atau integrasi internasional. Indonesia sebagai bagian integral dari ekonomi global tidak dapat melepaskan diri dari dinamika tersebut, sehingga pengiriman pekerja migran ke luar negeri berdampak signifikan pada makro ekonomi. Apalagi dalam perkembangannya, negara-negara tujuan TKI juga terus bertambah. Oleh karena itu apapun nama sistem dan hubungan kerja yang dibangun dalam menjalin kerjasama ketenagakerjaan di luar negeri, masyarakat berharap dapat berjalan dengan baik sehingga keberadaan para TKI di luar negeri tidak menimbulkan persoalan. Apalagi terbukti, keberadaan TKI di luar negeri ternyata menghasilkan devisa cukup besar bagi negara. Tercatat pada tahun 2012, TKI memberikan sumbangan devisa mencapai 6,9 miliar dolar AS atau setara dengan Rp.66,6 trilyun lebih. Dari jumlah TKI yang bekerja diluar negeri (berdasarkan data 2010) tercatat jumlah pekerja di Malaysia masih yang dominan mencapai 1,4 juta orang, Saudi Arabia (641 ribu lebih), Asia (611.704), Timur Tengah (379.963), Amerika (130.851), Eropa (59.735). Sedangkan jumlah TKI yang bekerja di Singapura mencapai 128 ribu lebih. Kebanyakan masih bekerja disektor rumah tangga (92 ribu lebih), profesional (20 ribu lebih) dan pelaut (16 ribu lebih). Dengan potensi sumbangan devisa yang cukup besar itu sudah sangat pantas rasanya pemerintah lebih memperhatikan keberadaan para "pahlawan devisa" itu. Pemerintah dinilai sudah saatnya meningkatkan kualitas TKI yang bekerja di luar negeri, khususnya para TKI yang berada di sektor rumahtangga. Dengan makin berkualitas dan baiknya sistem yang mengatur para TKI kita, diharapkan berbagai kasus yang selama ini banyak menimpa para pekerja kita di luar negeri dapat diminimalisir. Sebab berdasarkan data tahun 2010 kasus terbanyak dialami TKI yang bekerja di Timur Tengah mencapai 6.345 kasus, khusus Arab Saudi 4.242 kasus, Asia (3.113 kasus) dan khusus Malaysia mencapai 2066 kasus. Jumlah kasus itu menggambarkan kepada kita betapa lemahnya daya tawar TKI sehingga memicu perasalahan.
TKI Sumbang Devisa Negara Terbesar Kedua setelah Migas Kamis, 03 Juni 2010 16:12 dtc/Ant Sumbangan devisa negara yang berasal dari Tenaga Kerja Indonesia (TKI) masih menduduki urutan kedua terbesar setelah sektor minyak dan gas (migas). Pada tahun 2009 saja devisa TKI melalui pengiriman remitansi ke Tanah Air mencapai US$ 6,617 miliar."TKI menyumbang devisa terbesar kedua setelah migas," kata Ketua Pergantian Antar Waktu (PAW) Kamar Dagang dan Industri (Kadin) Adi Putra Tahir dalam acara Seminar Nasional Mengurai Benang Kusut Penempatan dan Perlindungan Tenaga Kerja di Luar Negeri, di Hotel Bidakara, Jakarta, Rabu (2/6). Ia menuturkan kebijakan penempatan dan perlindungan Tenaga Kerja Indonesia (TKI) masih belum maksimal. Sehingga kata dia pembenahan masalah penempatan dan perlindungan TKI harus menjadi gerakan nasional yang tertata baik dan sinergi. "Saya harapkan ini menjadi gerakan nasional yang rapi, para stakeholder harus berjalan sinergis. Perlu perhatian khusus mulai dari perekrutan, penempatan, bahkan perlindungannya," jelas Adi. Menurut Adi, banyaknya TKI yang bekerja ke luar negeri tidak terlepas dari penyediaan lapangan kerja oleh pemerintah yang masih terbatas. Laju pertumbuhan ekonomi yang diperkirakan mencapai 6% masih belum mengangkat ketersediaan lapangan kerja di tanah air. Berdasarkan data Kementerian Luar Negeri jumlah TKI yang bekerja di luar negeri mencapai 3,246 juta orang tersebar di banyak negara. Dari jumlah itu hingga tahun 2009 kasus TKI bermasalah mencapai 69.004 orang. Indonesia bisa menempatkan tenaga kerja luar negeri (TKI) sampai 10 juta orang atau sekitar lima persen dari jumlah penduduknya.Hal tersebut diungkapkan Ketua Komite Tetap Penempatan Tenaga Kerja Luar Negeri Kadin, Nurfaizi, dalam seminar tentang TKI yang diselenggarakan oleh Kadin di Jakarta, Rabu (2/6). Nurfaizi yang juga Ketua Umum Asosiasi Perusahaan Jasa TKI (APJATI) itu membandingkan dengan Filipina yang telah menempatkan 10 persen dari jumlah penduduknya untuk bekerja di luar negeri. "Hasil, Pilipina meraup devisa hingga 15 miliar dolar AS per tahun dan menjadi penghasil yang terbesar dari seluruh devisa yang dihasilkan oleh pemerintah Filipina," katanya. Dalam kurun waktu lima tahun terakhir, katanya, penempatan TKI telah mencapai empat juta orang dan ditargetkan bertambah empat juta orang pada dua tahun mendatang. "Itu bila didukung semua pihak dan komitmen pemerintah yang konsisten," katanya. Peningkatan jumlah penempatan TKI dengan pertumbuhan 21 persen per tahun mulai dari 2004 yang berjumlah 380.690 orang menjadi 696.743 orang pada 2007 dengan negara tujuan Timur Tengah dan Asia Pasifik. Nurfaizi mengatakan penempatan TKI di sektor informal masih mendominasi hingga 78 persen, sedangkan penempatan untuk kawasan Asia Pasifik pada sektor formal bisa mencapai 52 persen pada tahun-tahun terakhir. Secara umum, katanya, ada peningkatan jumlah penempatan TKI yang tidak hanya dilihat sebagai keberhasilan program penempatan TKI, tapi juga meningkatnya jumlah angkatan kerja yang tidak sebanding dengan ketersediaan lapangan kerja di dalam negeri. Mengutip data Kemnakertrans, Dirjen Protokol dan Konsuler Kementerian Luar Negeri, Lutfi Rauf, mengatakan ada 2,8 juta orang TKI pada kurun 2005-2009 dengan "remittance" (pengiriman uang TKI ke dalam negeri) mencapai 6.617 dolar AS pada 2009 dengan 69.004 TKI yang bermasalah selama tahun 2009. Selama 2009, Kemlu berkoordinasi dengan Perwakilan RI telah berhasil mengupayakan pemenuhan hak-hak normatif TKI yang mengalami permasalahan di luar negeri dengan hak-hak normatif yang terhimpun mencapai 438.750 dolar AS dan 326.495 dolar Singapura. Pada Januari - Mei 2010, Kemlu dan Perwakilan RI berhasil memfasilitasi pemenuhan hak-hak normatif TKI sebanyak 156.416 dolar AS, Rp185.736.941, 1.845 dirham Uni Emirat Arab, 4.800 riyal dan 140.000 dolar Singapura. Untuk kasus-kasus TKI antara lain gaji yang tidak dibayar, pelecehan seksual, gaji dibayar rendah, penganiayaan, kasus pembunuhan, kecelakaan kerja, "trafficking" (perdagangan manusia), pelanggaran keimigrasian, dan sebagainya. Lutfi mengatakan kendala yang mereka temukan dalam perlindungan WNI antara lain tidak dipatuhinya aturan dan perundangan, Pemerintah RI belum memiliki perjanjian bilateral dengan semua negara penempatan TKI, pengiriman TKI secara ilegal, dan TKI yang tidak kompeten. Menlu Marty Natalegawa dalam Rapat Dengar Pendapat dengan Komisi I DPR RI pada 2 Desember 2009 mengatakan masalah perlindungan WNI di luar negeri adalah prioritas Kemlu. (dtc/Ant)
Díli - Sekretário Estadu Poítika Formasaun Profesionál no Empregu (SEPFOPE) Kria sistema kadi Kakutak (Leadersip training) ba nia Direitores, Xefi Departementu no Funsionáriu sira hodi bele dumina sira nia area servicu. “Objetivu ida ne’e atu hahu halo preperasun ba Direitor, Xefi Departementu atu bele domina sira nia area ida-idak, no halo mos Leadersip training (Public Speaking) atu bele koalia diak liu iha oin,” hateten Sekretariu Estadu Poítika Formasaun Profesionál no Empregu (SEPFOPE), Ilidio Ximenes da Costa iha Edifísio Caicoli-Dili,Sesta (01/02). Nia hateten aktividade ne’e halao tanba Direitor,xefi departementu no Funsionáriu sira laos mai servicu deit maibe tenki utilija meius ida ne’e atu hasae sira nia koñesementu diak liu tan iha sir nia diresaun. “ Laos mai service deit mais ita utilija sistema ida ne’e atu kada, loron sesta hodi diskusaun para loke sira nia hanoin ne’e luan liu tan,” Ilidio dehan. Tuir nia tamba durante diskusaun ne’ebé halao iha Sekretariadu ne’e, Director sira maka dumina liu maibé ba Xefi Derpartementu rasik ladun.tamba ne’e liu husi sistema kadi kakutak par abele haklean liu servicu xefi departementu no Funsionáriu sira. “Agora se-se deit bele tuir ami sei hahu husi Direitor no Xefi Departementu, atu di’ak liu tan ami sei involve media atu bele mai hare saida maka akontese iha SEPFOPE,” Ilidio esplika. Nia haktuir, hari’i sistema kadi kakutak ne’e atu inrequesa, hariku hanoin, matenek hodi dezenvolve kapasidade ema ida-idak nian iha kada Diresaun. Timor Post